Binnensteden, routes en sferen: Jongeren langs de Oude Gracht in Utrecht

Het perspectief van jongeren als consument

Diverse binnenstedelijke actoren zoals consultants, marketeers, beleidsmakers en ondernemers besteden veel tijd en energie om aantrekkelijke sferen te definiëren en promoten voor bezoekers. Kennis die daarbij doorgaans in gedetailleerde vorm ontbreekt is hoe specifieke doelgroepen van consumenten hun routes door binnensteden beleven. Een meerjarig onderzoeksproject aan de Universiteit Utrecht is gericht op het genereren van deze kennis. Hiervoor wordt gestart vanuit het perspectief van specifieke groepen consumenten. Dit artikel bespreekt de Oude Gracht in Utrecht vanuit het perspectief van jongeren die inwoner van de stad zijn. De Oude Gracht is voor jongeren een belangrijke winkelroute die bovendien de verschillende vermarkte ‘kwartieren’ (of sferen) van de Utrechtse binnenstad doorkruist en me elkaar verbindt. Vanwege de gekozen ‘bottom-up’ benadering van het onderzoeksproject zijn het de jongeren zelf die binnenstedelijke sferen definiëren en afbakenen. Daarbij komen sferen naar voren die niet altijd aansluiten en overeenkomen met de definities en afbakeningen zoals officieel gepromoot voor de
Utrechtse binnenstad.

Zes sferen van de binnenstad in Utrecht

Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van observaties, mentale kaarten, zittende interviews en met name mobiele interviews – al lopende met de jongeren door de binnenstad heen. Het veldwerk laat zien dat jongeren langs de Oude Gracht in Utrecht een zestal sferen ervaren. Startend vanuit het noordelijk gedeelte van de binnenstad karakteriseren zij deze sferen achtereenvolgens als:

• ‘Rustig en beginnend’ met veel huizen en maar weinig winkels in een rustige omgeving en waar de Oude Gracht als winkelstraat begint.
• ‘Chaos en voertuigen’ waar een tweebaansweg met fietspaden aan weerszijden de Oude Gracht doorkruist waardoor chaotische situaties kunnen ontstaan met gemotoriseerd verkeer, fietsers en voetgangers.
• ‘Drukte en veel keuze’ door het uitgebreide aanbod aan (inter)nationale ketenwinkels met tijdens piekuren een hoge concentratie aan bezoekers.
• ‘Doorgang en straatverkopers’ met vaak nogal opdringere straatverkopers en snel doorlopen als gevolg.
• ‘Chaos en toeristen’ (zie foto 3) waar de beperkte ruimte tussen de gracht aan de ene kant en de winkels en horeca aan de andere kant kan resulteren in chaotische situaties met fietsers en voetgangers, inclusief toeristen.
• ‘Cafés en eindigend’ met meerdere cafés en terrassen en waar de Oude Gracht als winkelstraat eindigt en weer verandert in een woongebied.

Binnen het bestek van dit artikel is het niet mogelijk om het zestal sferen en hun aaneenschakeling langs de Oude Gracht in detail te bespreken. Voor meer informatie en detail verwijs ik daarom graag naar het wetenschappelijke artikel met als titel Leisure mobilities, shopping routes and sensescapes: Youth in the city centre of Utrecht (zie onderstaande voor de weblink). Nu zoom ik in op een aantal onderzoeksresultaten die opvallend zijn en zeggingskracht hebben voorbij de case van de Utrechtse
binnenstad.

Combinatie lopen en fietsen

Ten eerste is het kenmerkend voor jongeren die woonachtig zijn in Utrecht dat zij lopen en fietsen combineren wanneer zij winkelen in de binnenstad. Het fietsen langs de Oude Gracht leidt soms tot chaotische situaties zoals in het gebied dat jongeren omschrijven als ‘chaos en toeristen’ (zie foto 1).


Foto 1

Fietsers manoeuvreren zich tussen de voetgangers door, zijn alert en voorzichtig, passen hun snelheid aan, gebruiken de fietsbel om voetgangers ruimte te laten maken en stappen indien nodig af. Verwarring over de vraag of en wanneer fietsen in het gebied wel of niet toegestaan is leidt soms tot discussies. Ondanks de smalte van de straat komen echter alleen kleine aanrijdingen soms voor. Volgens de jongeren komt dit omdat zowel voetgangers als fietsers met elkaar rekening houden en weten hoe ze op elkaar dienen te reageren. Volgens hen is dit echter in het geval van toeristen niet zo. Toeristen zijn in
het gebied namelijk meer bezig met foto’s maken dan om zich heen kijken en verwachten daar ook geen fietsers. Volgens jongeren is de onvoorspelbaarheid van het gedrag van toeristen de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van chaotische situaties.

Van rustig naar drukte

De verkeersweg die in het ‘chaos en voertuigen’ gebied (zie foto 2) overgestoken dient te worden om van het ‘rustig en beginnend’ gebied in het ‘drukte en veel keuze’ gebied te komen wordt door jongeren als onprettig ervaren. De reden hiervoor is dat gemotoriseerd verkeer prioriteit heeft en niet het winkelende publiek. Bussen maken het gebied lawaaierig en iedereen is gehaast en gefocust om veilig aan de andere kant te komen. Interessant is dat het gevoel van onveiligheid door de jongeren niet geweten wordt aan de vele auto’s en bussen die de Oude Gracht doorkruisen. Deze rijden misschien wel hard maar zijn voorspelbaar volgens hen omdat zij in hun afgebakende rijbaan blijven. Volgens fietsende jongeren zijn het juist voetgangers die onvoorspelbaar zijn, bijvoorbeeld wanneer zij ineens
een bijna vertrekkende bus willen halen.


Foto 2

Recreatief winkelen

In het gebied dat omschreven wordt als ‘drukte en veel keuze’ (zie foto 3) besteden jongeren de meeste tijd wanneer zij recreatief aan het winkelen zijn. Interessant genoeg staat recreatief winkelen voor hen dus niet gelijk aan speciaalzaken en boetiekjes die zich doorgaans in de aanloopstraten van binnensteden bevinden. Jongeren gaan juist voor ketenwinkels met een lager prijsniveau die te vinden zijn in de centraal gelegen hoofdwinkelstraten. In het gebied zijn ook veel horecavoorzieningen te vinden maar het prijsniveau vinden zij te hoog. Voor horecabezoek gaan zij daarom liever naar het
nabijgelegen Neude. De concentratie van ketenwinkels biedt jongeren niet alleen veel keuze maar trekt doorgaans ook veel bezoekers waardoor er sprake is van gezellige drukte. In geval van grote drukte worden jongeren doorgaans doelgerichter qua winkelgedrag en proberen zij hun lopen te versnellen. Om de grootste drukte te ontwijken worden piekuren vaak ontweken en behoort thuisblijven en online winkelen ook tot een ontwijkingsstrategie.

Aangekomen in het ‘cafés en eindigend’ gebied draaien zij vaak om en lopen weer terug richting de kern van de binnenstad of stappen zij op de fiets indien deze daar geparkeerd staat. Ondanks het feit dat de Oude Gracht nog doorloopt met meerdere winkels aan beide kanten ervaren jongeren hier het einde van de binnenstad. Het aantal winkels wordt minder waardoor de Oude Gracht volgens hen weer in een woongebied verandert. Interessant genoeg betekent dit dat jongeren het Museumkwartier niet als onderdeel van de Utrechtse binnenstad zien wanneer zij aan het winkelen zijn.


Foto 3

Het belang van een ‘bottom up’ benadering

Om ervoor te zorgen dat jongeren die woonachtig zijn in Utrecht zich herkennen in de marketing van binnensteden nu en in de toekomst is het noodzakelijk om inzicht te hebben in hun eigen ‘bottom up’ definities en afbakeningen van sferen. Dit geldt uiteraard niet alleen voor deze groep jongeren maar ook voor andere specifieke (doel)groepen bezoekers. De verkregen inzichten kunnen dan meegenomen worden ter verbijzondering van de officiële promotie van binnensteden, routes en sferen. Bovendien laat een ‘bottom up’ benadering een aantal aandachtspunten zien die van belang zijn voor het behoud van de aantrekkelijkheid van routes en voor de verbetering van de belevingswaarde van binnensteden voor de grote diversiteit aan bezoekers.

Dr. Bas Spierings - Associate Professor Urban Geography, Universiteit Utrecht
https://www.uu.nl/staff/BSpierings
Bestuurslid Platform Binnenstadsmanagement

1) Deze tekst is een beknopte weergave van het artikel Leisure mobilities, shopping routes and sensescapes: Youth in the city centre of Utrecht dat verschenen is in het wetenschappelijke tijdschrift Mobilities. Voor meer informatie en detail is dit artikel open
access beschikbaar via de volgende link: https://doi.org/10.1080/17450101.2023.2206043